Aan de Ugchelseweg 56 in Apeldoorn begon op 1 maart 1919 een bijzonder hoofdstuk in de lokale middenstand. Jacob van Baak, door iedereen Jaap genoemd, liet hier een gloednieuw pand bouwen. Hij werkte op dat moment nog in loondienst bij een kruidenierswinkel, maar droomde van een eigen zaak. Die droom kreeg vorm in zijn nieuwe huis: de benedenverdieping werd een winkelruimte, terwijl hij met zijn gezin boven zou gaan wonen.
Jaap was de zoon van een slager, opgegroeid in eenvoud, maar met een scherp oog voor kansen. Samen met zijn vrouw Everdina, die ondanks haar zorgtaken ook volop meehielp in de zaak, zette hij alles op alles om er iets van te maken.
De winkel als verlengstuk van het gezin
De begindagen waren eenvoudig. Terwijl Jaap de zakken suiker en meel binnen rolde, bouwde hij zijn klantenkring langzaam op. Hij verkocht wat hij kon inkopen: zeep, grutterswaren, koffie, thee en eieren. Everdina stond achterin de keuken, de kinderen werden boven verzorgd door een diensbode, en klanten kwamen binnen voor een pondje rijst of een half ons boter. Vaak bleven ze nog even staan voor een praatje. De winkel voelde als een verlengstuk van het gezin. Huiselijk, warm en altijd in beweging.
In januari 1921 liet Jaap in de krant weten dat hij zijn assortiment uitbreidde met brandstoffen. Steenkool, turf en antraciet vonden hun weg naar de kelders van buurtbewoners. Zijn motto was duidelijk: “Hopende door vlugge en nette bediening een ieders gunst waardig te mogen worden.” Die mentaliteit werd de ruggengraat van de zaak.
Groeien met de tijd, niet tegen de tijd in
Jaap begreep wat mensen nodig hadden. Hygiëne in winkels was in die tijd nog geen vanzelfsprekendheid, maar hij zorgde voor nette presentatie en schone producten. In 1923 werd de winkel aangesloten op de telefoonlijn, bereikbaar via nummer 1013, wat modern was voor die tijd.
Hij breidde zijn aanbod uit met boter, kaas, chocoladeletters, borstplaat, speculaas en levertraan. In 1925 werd de winkel bovendien verbonden aan de Eerste Ugchelsche Loon-Graanmalerij als grossier. Later kwamen daar ook pluimveevoer en Koudijs-veevoeders bij. Alles was afgestemd op de behoeften van de buurt.
De winkel die zichzelf overstijgt
In 1931 barstte de zaak uit zijn voegen. Jaap liet een nieuw winkelpand bouwen, pal naast zijn huis. Architect Grutterink en aannemer Homan leverden een moderne winkel op die direct indruk maakte. De opening op 5 september werd breed uitgemeten in de pers. Klanten troffen een toonbeeld van vooruitgang: stofvrije bakken met glazen ruiten, een elektrische koffiemolen, koelcellen en een toonbank die ook als etalage diende. Alles draaide om overzicht, hygiëne en gemak.
Van buurtwinkel tot keten
In 1932 opende Jaap filialen aan de Blekersweg en de Hoenderloseweg. Ze werden beheerd door zwager Berend Nieuwenhuis en zoon Klaas. Een andere zwager begon in het rechtergedeelte van het pand aan de Ugchelseweg een graanmalerij en handel in kunstmest.
De winkels boden een vertrouwde sfeer. Ballonnen met de tekst “Koopt in Van Baaks winkels” werden uitgedeeld aan kinderen tijdens openingen. Het assortiment werd steeds uitgebreider, met ook tabakswaren, drogisterijartikelen en textiel.
Een familiezaak in hart en ziel
In 1943 werd het bedrijf een vennootschap onder firma: J. van Baak en Zonen. De afspraken tussen vader Jaap en zijn zoons Klaas en Egbert waren duidelijk en bindend. Zo mocht er geen nieuwe vennoot in het bedrijf komen, mocht niemand zonder overleg grote uitgaven doen en mocht niemand een nieuwe kruidenierszaak elders beginnen. Samen runden ze de zaak met discipline en vertrouwen. Toch vertrok Klaas in 1947 en begon, tegen de gemaakte afspraken in, een eigen kruidenierszaak aan de Arnhemseweg in Beekbergen.
Egbert stapte in 1955 uit. Kort daarna ging Jaap senior verder met zijn jongste zoon, Jacob jr. De twee vormden samen de vennootschap J. van Baak en Zoon. Jaap jr. bracht de boodschappen rond in de buurt en maakte van het bezorgen een beleving: voor kinderen zat er altijd een rolletje snoep bij.
Einde van een tijdperk, maar de geest bleef
Jaap senior overleed op 28 oktober 1970, maar de winkel bleef draaien onder leiding van zijn zoon. In de jaren zeventig kwam er een postagentschap bij, waarmee de winkel zich opnieuw aanpaste aan de behoeften van de tijd. Dit extra loket werd gerund door Jaap en zijn vrouw Hendrika van de Scheur, die het postkantoortje combineerde met haar andere talenten – ze kon prachtig aquarelleren, wat in de buurt zeker niet onopgemerkt bleef.
De winkel veranderde van naam in 1979: Drogisterij J. van Baak. De focus kwam te liggen op reformproducten, rookwaren en drogisterijartikelen. Na het overlijden van Jaap jr. in 1986 nam zijn vrouw Hendrika de leiding over, samen met hun dochter Margreet. Toch werd het bedrijf in 1995 definitief overgenomen door Dirk Last, die ook een drogisterij aan de Badhuisweg 117 had.
Wat blijft
Wat begon met een paar planken en wat zakken meel, groeide uit tot een ankerpunt in de buurt. Mensen kwamen niet alleen voor boodschappen, maar voor de sfeer, het gesprek en het vertrouwen. De naam Van Baak leeft voort in herinneringen, in verhalen en in de stille echo’s van een winkel waar het altijd een beetje voelde als thuiskomen.
