Maandagochtend: de Veemarkt van Apeldoorn

Het was nog donker wanneer de eerste karren Apeldoorn binnenratelden. Het waren boeren uit de omliggende dorpen die met hun vee richting het Marktplein trokken. In de vroege uren hing er een lichte nevel over de stad. Het geknars van houten wagenwielen over de straatstenen mengde zich met het zachte geloei van koeien en het ongeduldige gehinnik van pony’s. Aan de hand, met een touw rond de hals, werden kalveren, geiten en schapen meegevoerd. De lucht was fris, maar doordrenkt met de geur van stro en mest.

Het plein vult zich

Rond zes uur in de ochtend begon het Marktplein tot leven te komen. Aan de randen stonden boeren hun dieren uit te laden. Paarden werden met stevige knopen aan ijzeren ringen in de grond vastgezet. Koeien en kalveren kregen een plek in lange rijen, hun adem dampend in de koude ochtendlucht. Mand na mand vol kakelende kippen werd neergezet, terwijl aan de andere kant van het plein houten kisten met konijnen werden geopend. Voor deze dieren was de markt kort: kopers zochten er eentje uit, en op de bekende stapel stenen sloeg de handelaar het dier met één klap dood. Een rauw tafereel, maar in die tijd een normaal onderdeel van de handel.

Een kakofonie van geluiden

Naarmate de zon opkwam, veranderde het plein in een levendige chaos van geluid. Kippen kakelden luid, koeien loeiden, pony’s sloegen met hun hoeven op de stenen en geiten mekkerden ongeduldig. Handelaren riepen prijzen over het plein, probeerden elkaars koopwaar te overtreffen en maakten met forse klappen in de handen deals rond.

Een paradijs voor kinderen

Voor de jeugd van Apeldoorn was de veemarkt een feest. Velen stonden extra vroeg op, lieten hun ontbijt liggen om maar op tijd te zijn. Tussen de koeien door liepen groepjes jongens die probeerden te helpen bij het uitladen, maar net zo vaak kattenkwaad uithaalden. Kippen werden stiekem uit manden gehaald om ze te aaien of op te jagen, en soms kreeg een pony ineens een appel van een brutale hand. Scholen wisten dat maandagen chaotisch waren: veel kinderen kwamen te laat en vol verhalen over wat ze hadden gezien.

De handel in volle gang

In het midden van het plein stonden de belangrijkste deals gepland. Hier ontmoetten de grote veehandelaren elkaar. Ze keken kritisch naar de dieren, voelden aan de flanken van een koe, bekeken het gebit van een pony of trokken een konijn even omhoog om het gewicht te schatten. Soms verliep een onderhandeling rustig, soms eindigde het in een verhitte woordenwisseling. Maar altijd volgde het rituele handjeklap bij een overeenkomst.

Rondom het plein

Aan de rand van het plein draaide het leven gewoon door. Café De Poort van Kleef opende vroeg de deuren voor een borrel of een kop koffie. Binnen werd gelachen, geroddeld en al vroeg op de dag stevig gedronken. Herbergen boden ontbijt aan voor handelaren die van ver kwamen. Het marktleven was een sociaal gebeuren: boeren ontmoetten bekenden, bespraken het weer, de oogst of het laatste nieuws uit de streek.

Het einde van de ochtend

Tegen het middaguur liep de markt langzaam leeg. Pony’s werden weggeleid, koeien in karren geladen en kippenmanden weer op de schouders getild. Het plein was vies, de stenen glibberig van mest en stro, maar voor velen was dit het hoogtepunt van de week geweest.

Het einde van een traditie

Met de modernisering van de landbouw, strengere regels voor veehandel in de stad en de komst van veilinghallen en slachthuizen buiten het centrum, verdween de veemarkt in de jaren zeventig langzaam uit Apeldoorn. Het plein werd stiller, kreeg parkeerplaatsen en later ook busperrons.

Een blijvende herinnering

Voor wie het heeft meegemaakt, blijft de veemarkt levendig in het geheugen: het geroep van handelaren, het gekakel van kippen, het dampen van de koeien in de kou, het opgewonden gelach van kinderen die te laat op school kwamen.