De Naald in Apeldoorn
Aan de Zwolseweg in Apeldoorn, vlak bij Paleis Het Loo, staat een slanke, zeventien meter hoge monumentzuil die al meer dan een eeuw getuige is van koninklijke gebeurtenissen, lokale anekdotes en nationale drama’s. Dit monument, eenvoudigweg bekend als De Naald, markeert het kruispunt van oude zichtlijnen die naar het paleis leiden. Ooit bedoeld als een geschenk vol eerbied en liefde, draagt het inmiddels ook de sporen van tragische momenten in de Nederlandse geschiedenis.
Ontstaan en bedoeling
Het idee voor De Naald ontstond in 1900 bij de toenmalige Apeldoornse burgemeester H.P.J. Tutein Nolthenius. Hij wilde een blijvend eerbetoon voor twee redenen verenigen: het huwelijk van koningin Wilhelmina met prins Hendrik én een dankbare hulde aan haar ouders, koning Willem III en koningin-regentes Emma. Het monument moest grandeur uitstralen, maar ook een warme band tussen het vorstenhuis en de bevolking van Apeldoorn symboliseren.
Het ontwerp werd toevertrouwd aan architect Gerrit de Zeeuw. Hij koos voor een strakke zuil, geïnspireerd op klassieke voorbeelden, maar in sobere, Nederlandse proporties. Op de vier zijden van het voetstuk kwamen plaquettes en medaillons, waaronder portretten in profiel van Willem III en Emma, vervaardigd door medailleur Pieter Puype.
Financiering door de bevolking
Opvallend is dat De Naald volledig door de Apeldoornse bevolking werd gefinancierd. In de maanden voorafgaand aan de bouw werd een grote inzamelactie gehouden. Van arbeiders tot notabelen: iedereen droeg zijn steentje bij. Uiteindelijk werd er 3.518 gulden en 37½ cent opgehaald, een aanzienlijk bedrag voor die tijd. Het droeg bij aan het gevoel dat dit monument écht van de Apeldoorners was.
De eerste steenlegging en de koker
Hoewel het monument bedoeld was om op 7 februari 1901, op de huwelijksdag van Wilhelmina en Hendrik, onthuld te worden, liep de bouw vertraging op. Op die dag werd alvast in de voet van het monument een koker ingemetseld met een oorkonde, munten en postzegels uit die tijd. Deze symbolische handeling verbond het monument voorgoed met het specifieke moment in de Nederlandse geschiedenis.
Onthulling op 9 maart 1901
De daadwerkelijke plaatsing vond plaats op 9 maart 1901. Het was een frisse, winderige lentedag. Terwijl genodigden zich verzamelden en toespraken klonken, trok er plotseling een stevige windvlaag over het plein. De hoge Naald, nog nieuw en onwennig in het landschap, wierp een lange schaduw over het publiek. In dat moment waaide de pet van een van de aanwezigen – volgens de overlevering een gemeentelijke ambtenaar – van zijn hoofd. De pet landde vlak onder de voet van het monument, waar op dat moment nog werklieden bezig waren met het aanstampen van de grond. Het zorgde voor een kortstondige lach in het gezelschap, een luchtige noot op een verder plechtig moment.
Aanslag op Koninginnedag 2009
Op 30 april 2009 werd De Naald ongewild het middelpunt van een nationale tragedie. Tijdens de viering van Koninginnedag reed een automobilist met hoge snelheid door de menigte, op weg naar de open bus met daarin de koninklijke familie. De auto ramde uiteindelijk het hekwerk rond De Naald. Acht mensen, onder wie de dader, kwamen om het leven en velen raakten gewond. De beschadigde hardstenen paaltjes en het hekwerk werden later hersteld, maar het incident liet een onuitwisbare indruk achter op Apeldoorn en heel Nederland.
Op 29 april 2010, de dag voor Koninginnedag, werd nabij De Naald een monument van glaswerk onthuld ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de aanslag.
Latere eigendom en overdracht
Lange tijd was De Naald eigendom van de Rijksgebouwendienst. In 2013 werd gesproken over een mogelijke overname door Museum Paleis Het Loo, maar uiteindelijk besloot men het monument op 15 januari 2016 officieel over te dragen aan de Nationale Monumentenorganisatie en Stichting Monumentenbezit. Hiermee werd het beheer gewaarborgd voor toekomstige generaties.
De verdwenen kroontjes
Een opvallend detail van De Naald is het sierlijke hekwerk met op de palen kleine metalen kroontjes. Bij de onthulling in 1901 sierden deze goudkleurige details het monument, maar in de loop van de twintigste eeuw verdwenen ze. Waarschijnlijk zijn ze na de Tweede Wereldoorlog verwijderd of ontvreemd, waardoor het hekwerk zijn koninklijke bekroning verloor. In 2019 werden de kroontjes in ere hersteld. Op 31 augustus, de geboortedag van koningin Wilhelmina, werden acht nieuwe kroontjes officieel teruggeplaatst.
De Naald vandaag
Vandaag de dag is De Naald nog steeds een markant herkenningspunt voor Apeldoorn. Het is zowel een historisch eerbetoon als een stille getuige van momenten van vreugde en verdriet. Bezoekers van Paleis Het Loo passeren het monument vaak zonder te weten dat onder de harde steen verhalen schuilgaan van koninklijke huwelijken, trotse burgers, een weggewaaide pet en een nationale ramp.
