Berucht en geliefd: de Velderslanen in Apeldoorn

Aan de oostkant van Apeldoorn, in agrarisch gebied aan de Zutphensestraat tegenover Groot Schuylenburg, lagen de Kromme Velderslaan en de Grote Velderslaan. De Kromme lag achteraf in het land en boog uit op de Grote Velderslaan. Wie naar de stad wilde, reed via die route de Zutphensestraat op. Weilanden, sloten en zandpaden bepaalden het beeld. De plek was bewust gekozen voor bewoners die zich in de stad niet thuis voelden of extra begeleiding nodig hadden.

Wat er stond vóór de nieuwbouw

Voor de aanleg bestond het gebied uit vierentwintig kleine, verouderde boerderijtjes met schuurtjes en stukjes land. Het was een los verspreid boerenlint waar de tijd had stilgestaan. Na de oorlog besloot men het open te breken en opnieuw in te richten.

De eerste bouwgolf

De omvorming begon al vroeg. In 1950 schreef De Goede Woning het bouwen van dertig woningen uit aan de Grote Velderslaan. Het bestek bood twee smaken. Ofwel stalen ramen en deuren met betonnen trappen en vloeren, ofwel alles in hout. Er dongen tientallen aannemers mee. Uiteindelijk verschenen hier vrijstaande woningen, nuchter van uiterlijk, ruim in het groen en met veel eigen onderhoud. Deze eerste golf maakte van de Grote Velderslaan een zichtbare voorpost van de stad, al bleef zij in het buitengebied liggen.

De tweede bouwgolf

Een kleine tien jaar later volgde de Kromme Velderslaan. In 1960 kwamen daar dertig eenvoudige woningen in rijtjes, gegroepeerd in blokken van vier aaneen. Voortuinen waren klein, achteruitgangen praktisch, schuren sober. Ook de woningen kregen stalen kozijnen en deuren. Dit omdat men bang was het hout voor de kachel te gebruiken, want de woningen in de Velderslanen waren bedoeld voor asociale gezinnen.

Het buurthuis vóór alles

Nog vóór de tweede bouwgolf had de buurt al een kloppend hart. In de zomer van 1958 verrees het buurthuis dat later als Vevo bekendstond. Buitenlandse studenten en jonge vrijwilligers kwamen vier weken naar Apeldoorn op uitnodiging van kerkelijke jeugdorganisaties. Zij werkten samen met buurtbewoners, sliepen en aten bij boeren in de buurt. Er werd geld ingezameld, materialen werden geregeld, het terrein was door een hervormde stichting bouwrijp gemaakt met steun van de gemeente. Na de zomer maakten lokale vaklui en vrijwilligers het gebouw wind- en waterdicht. Met dit gebouw kreeg de buurt een plek voor ontmoeting, spel, zorg en gesprek.

Een buurt met open deuren

In korte tijd kreeg het buurtje een eigen gezicht. Gevestigde namen werden Sangers, Bakker, Bluemink, Bornebroek, Holdijk, Krediet, Kwappenberg, Van Ommeren, Sneller, Terwel, Steenvoort en Van de Pol. De deur stond vaak open en binnenlopen kon altijd. Men paste op elkaars kinderen, leende gereedschap, repareerde fietsen op straat en hielp met kleine verbouwingen. Met mooi weer verschenen klapstoelen voor de woning. Er werd koffie gezet, bier gedronken, een teil met water kwam op de stoep voor de kinderen en er schoof altijd wel een buur aan. De stoep werd zo een verlengde van de woonkamer.

Kinderen gingen in die tijd graag naar de snoepwinkel van Keereweer. Tegenover die winkel lag Café De Rustende Jager, waar de vaders vaak te vinden waren. Daarnaast zat kruidenierswinkel Bomhof en op de hoek van de Grote Velderslaan met de Zutphensestraat bevond zich de kruidenierszaak van Jan ter Horst. Aan de overzijde van de Zutphensestraat, recht tegenover Ter Horst, zat kruidenier Kamstra.

Warmte én wrijving

Nabijheid gaf warmte en soms wrijving. Jongeren trokken bij ruzie in losse knokploegen samen. Veel bewoners kijken terug op een jeugd vol vrijheid, met kikkervisjes vangen in de sloot, hutten bouwen in het land en tot laat buiten spelen. De Vevo hielp om de energie te kanaliseren. Overdag waren er peuteruurtjes en knutselmiddagen. Aan het eind van de middag liep men binnen voor een praatje of een vraag aan maatschappelijk werker Van de Vaart. In de avond maakten kaartavonden, bingo en jeugdsoos het volle programma rond. Op warme dagen bleven de deuren open en liepen gesprekken binnen en buiten in elkaar over.

School en leren

De kinderen gingen naar de Woudhuisschool aan de Lupineweg. De school was klein, met rond de dertig leerlingen in totaal. Klassen werden vaak samengevoegd, zodat één leerkracht meerdere leerjaren tegelijk lesgaf. De route liep via één smal paadje door de weilanden en dan was je er zo. In de klas lag de nadruk op lezen en hardop voorlezen, spelling en dictee, netjes schrijven met kroontjespen of vulpen en veel hoofdrekenen. Geschiedenis bracht vaderlandse verhalen tot leven. Bij natuurkennis leerden kinderen over planten, dieren en het boerenland rond de school. Er was tijd voor tekenen, handenarbeid en zingen. Gym was op het plein of in het speellokaal. Huiswerk bestond uit leeslijstjes, tafels oefenen en netjes schrijven. Twee keer per jaar ging er een rapport mee naar huis.

Bijnamen en het ijzer in huis

De buurt verzamelde bijnamen. Men sprak over de rode daken en de Kromme Hoek, maar vooral over het IJzeren Gordijn. Die naam hechtte zich aan de ijzeren deurposten en stalen binnendeuren. In de volksmond klonk ook Klein-Korea, een label dat in die jaren vaker aan ruige, afgelegen buurten werd geplakt.

Reputatie, leveringen en muizen

Buiten de buurt had men weinig vertrouwen. Leveranciers weigerden soms grote bestellingen tot aan de deur te brengen, uit vrees voor gedoe of wanbetaling. Muizen en ratten waren geen onbekenden. Het onderhoud was minimaal. Vocht, stank en tocht werden vaak met lapmiddelen bestreden. De gemeente opperde op een gegeven moment zelfs om kruipruimtes met zand te vullen, tot woede van bewoners die een echte oplossing wilden. Veel gebeurde daarom samen en met improvisatie. Een noodraam plaatsen, een hekdeel herstellen, een kachel via via regelen. Tussen al die zorgen door bleef het gezellig. Er kwamen venters langs, vrienden, die hier wel mochten komen, liepen in en uit én midden in de nacht kon je bij elkaar terecht.

Zaterdaggevoel en vaste gezichten

Op zaterdag had de wijk een eigen ritme. Krantenjongens brachten de bladen rond, want op vrijdag was het loon uitbetaald en er was contant geld in huis. De buurt werd gekleurd door vaste figuren als Knake Willy, Polletje en Jo Eilander, namen waar meteen een verhaal bij hoorde. Er woonde zelfs een gezin dat een geit in de badkamer hield. Het geblaat klonk door de dunne muren en zorgde voor gelach en soms gemopper. Van buitenaf reden vaders met hun kinderen wel eens rond om naar de zogenoemde asociale mensen te kijken. Voor bewoners voelde dat als gluren. Lastiger vonden zij dat jongeren van buiten het stoer vonden om met brommers en crosautootjes door de lanen te scheuren.

Verkeer en de gevaarlijke route

De verkeerssituatie was de zwakke plek. Vanuit de Kromme Velderslaan nam je de bocht naar de Grote Velderslaan en daarna de drukke Zutphensestraat. Er werd hard gereden en er werd weinig rekening gehouden met fietsers en voetgangers. In 1961 miste een automobilist de bocht tussen de lanen en kwam in een houten woning aan de Grote Velderslaan tot stilstand. De bestuurder had geen rijbewijs en de auto was ondeugdelijk, waardoor hij een week gevangenisstraf kreeg.

In 1963 overleed de negenenzeventigjarige Gerrit Buitenhuis na een botsing op de Zutphensestraat, komend vanaf de Grote Velderslaan. Een jaar later kwam de twaalfjarige Gerrie Vos om het leven toen zij per fiets de Zutphensestraat overstak om de Grote Velderslaan in te rijden. De ongevallen drukten zwaar op de buurt en bleven jarenlang onderwerp van gesprek. Er volgden nog vele ongelukken, soms met dodelijke afloop. Jarenlang gold dit stuk als één van de gevaarlijkste plekken van Apeldoorn.

Noodverbanden en beleid

In 1973 dacht het stadhuis opnieuw na over noodhuisvesting in dit randgebied. Er lag een plan voor een streng beheerd terrein, bereikbaar vanaf de Kromme Velderslaan, met hekken, geasfalteerde paden en goede afwatering. Men wilde er een beheerder laten wonen en dacht zelfs aan koppeling met een nabij terrein voor auto-opslag. Daarnaast werd een gemeentelijk stacaravanterrein overwogen, zodat jonge gezinnen in nood tijdelijk een plek konden krijgen. De huurprijzen werden doorgerekend, de regels moesten worden aangepast, maar het gevoel bleef dat de buurt vooral met tijdelijke middelen werd bediend.

De Landenbuurt en een dode muis

Begin jaren tachtig dook de oude problematiek opnieuw op. De buurt werd nu vaak Landenbuurt genoemd, maar iedereen wist dat het om de Velderslanen ging. Bewoners klaagden over muizen die via kieren en kruipruimtes de huizen in kwamen. Een boze brief aan de wethouder, met zelfs een dode muis in de envelop, haalde de krant. Er werd gesproken over het dichten van kruipruimtes en een betere afwerking. Tegelijk bleven klachten over slechte bestrating, een magere busverbinding en voorzieningen ver weg. De sfeer van achterstelling was hardnekkig.

Wie er woonden in 1963

Wat er nu ligt

In de jaren negentig ging het gebied op in de nieuwe wijk Woudhuis. De namen Grote Velderslaan en Kromme Velderslaan verdwenen en maakten plaats voor Salland en Gaasterland. Een deel van de oude woningen is gerenoveerd, een deel afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Veel huizen staan er nog en zelfs sommige families wonen er nog altijd in de buurt, al zeggen zij stuk voor stuk dat ze de oude tijden missen.